Zbiory Sztuki Zdobnicznej

W 1915 roku w programie działalności Muzeum uwzględniono po raz pierwszy sztukę dekoracyjną, dzieląc ją na działy według różnych kryteriów przyjętych z tradycji zbierackiej ubiegłego wieku, jednak pojedyncze zabytki weszły do zbiorów jeszcze przed wybuchem wojny.

Pierwszym zespołem zapisanym Muzeum był zbiór 401 artystycznych wyrobów kowalskich i ślusarskich Romana Szewczykowskiego, właściciela renomowanej pracowni ślusarskiej i kowalskiej. W 1901 roku przeznaczył on swoją kolekcję na cele „dobra publicznego”, a w pięć lat później jego żona zdeponowała ją w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, z przeznaczeniem dla przyszłego Muzeum Narodowego. Zbiór ten przejęty został dopiero w 1918 roku, a kilka lat wcześniej – rzemiosło artystyczne z zapisu testamentowego Leopolda Méyeta z 1911 r.

Dary składane od 1916 r. oraz przekazy i depozyty Towarzystwa Zachęty sztuk Pięknych, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i Magistratu m. st. Warszawy sprawiły, że zbiory rosły szybko, uzupełniane celowymi zakupami, wśród których znalazła się między innymi pozyskana w 1936 roku znakomita kolekcja porcelany Ryszarda Stanisława Ryszarda ze szczególnie cennym zespołem porcelany miśnieńskiej.

W wyniku reorganizacji Muzeum w latach 1935–1937 powstał samodzielny Dział Sztuki Zdobniczej. Dzisiaj, podzielony na kolekcje sreber i metali, ceramiki i szkła, mebli, tkanin i masoników i variów, gromadzi sztukę dekoracyjną polską i europejską od średniowiecza do początków XX wieku. Kolekcja sreber i metali to zabytki kowalstwa i ślusarstwa artystycznego, którego jądrem jest do dziś wspomniana kolekcja Szewczykowskiego, konwisarstwo, zegary, brązy, zespół biżuterii od XVI do pocz. XX wieku. Szczególnie duży i cenny jest zespół złotnictwa, w tym polskiego, z największą w Polsce kolekcją sreber warszawskich, ale też złotnictwo rosyjskie XVIII i XIX wieku, niemieckie, francuskie i głównie dziewiętnastowieczne angielskie. Osobną grupę stanowią liczne judaika, głównie polskie.

Kolekcja ceramiki i szkła to przede wszystkim zwarte duże zespoły dzieł ceramiki polskiej, porcelany miśnieńskiej, ale także berlińskiej, wiedeńskiej, francuskiej, rosyjskiej, majoliki włoskiej i fajansów holenderskich. Wśród szkieł szczególnie cenne są kolekcje szkieł polskich, w tym osiemnastowieczne z hut: nalibockiej, urzeckiej i lubaczowskiej, szkła rosyjskie, śląskie i niemieckie. Są tu także szkła francuskie, głównie dziewiętnastowieczne, przykłady szkieł włoskich i nieliczne z innych ośrodków. Reprezentują niemal wszystkie techniki kształtowania i dekorowania szkła.

Kolekcję tkanin tworzą tapiserie, kilimy, głównie z polskich manufaktur dworskich końca XVIII i 1 poł. XIX wieku, hafty, dekoracyjne tkaniny jedwabne, przede wszystkim francuskie i włoskie. Szczególnie efektowne są ubiory polskie i obce XVIII i XIX wieku, z wyjątkowym zespołem fraków męskich z końca XVIII wieku używanych w teatrze Bogusławskiego i wykorzystywanych do pocz. XX wieku w warszawskich Teatrach Rządowych.

Zgromadzone w Muzeum meble to zespół sprzętów polskich i niemieckich XVIII i XIX wieku, z nielicznymi wartościowymi przykładami francuskimi, angielskimi, włoskimi z okresu od XVI do XIX wieku. Są tu też zegary podłogowe w obudowach meblowych i instrumenty muzyczne, z których część pochodzi z depozytu Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu.

Kolekcje masoników i variów są najmłodsze, powstały po ostatniej wojnie. Tworzą je rzadkie zbiory przedmiotów używanych w rytuale masońskim, dokumenty i pieczęcie, w tym polskie z XVIII i początków XIX wieku oraz duża grupa niemieckich z XIX i pocz. XX wieku. Wśród variów znajdują się przedmioty wykonane z różnych tworzyw i przy użyciu rozmaitych technik, niemieszczące się w innych kolekcjach. Mają one charakter uzupełniający i przede wszystkim dokumentacyjny, chociaż i tu znajdują się zabytki cenne i interesujące, jak zespół sztambuchów w pięknych i różnorodnych oprawach czy prezentowany tutaj fragment tapety panoramicznej.

Gromadzone przez niemal sto lat zbiory to dzisiaj największa i najbogatsza kolekcja sztuki dekoracyjnej w Polsce, wśród której są zabytki rzadkie i cenne, reprezentujące najwyższe osiągnięcia w tej dziedzinie.
Obecnie trwają przygotowania do otwarcia nowej galerii stałej, na której znajdzie się zaledwie niewielka – artystycznie najlepsza część zbiorów.

Ryszard Bobrow, [email protected]