Gabinet Fotografii
O idei Gabinetu
Muzeum Narodowe w Warszawie posiada wyjątkową w skali kraju kolekcję fotografii XIX i początków XX wieku, którą zawdzięcza darom polskich kolekcjonerów oraz własnym zakupom. Bogaty zbiór, zawierający dagerotypy, odbitki na papierach fotograficznych, szklane negatywy, unikatowe prace wykonane w technikach szlachetnych, jest udostępniany na wystawach czasowych. Kilka razy w roku otwieramy ekspozycje prezentujące muzealną kolekcję fotografii według autorskich scenariuszy, uwzględniających dzieje nowej dziedziny obrazowania oraz jej związki ze sztukami pięknymi. Cykliczne prezentacje umożliwiają zobrazowanie znaczenia jednego z najdonioślejszych wynalazków XIX wieku, dzięki któremu powstał nowy zawód – fotografa. Stanowią też wyjątkową okazję do refleksji nad wszechobecnością pierwszego nowego medium w życiu prywatnym i publicznym oraz do odkrywania estetycznych walorów prac fotograficznych z tamtej epoki. Eksponujemy fotografie dotąd nie publikowane oraz te, które już na trwałe zapisały się w zbiorowej pamięci. Prezentujemy darczyńców, którzy docenili znaczenie fotografii i stworzyli bezcenne kolekcje dowodzące popularności dziedziny będącej nośnikiem wiedzy i skarbnicą pamięci. Wydobywamy z magazynu prace zakupione przez Muzeum na przestrzeni 160 lat jego istnienia, co dowodzi stałej obecności tej dziedziny obrazowania w muzealnej kolekcji. W fotografiach z lat 1840-1914, tak jak w ówczesnych sztukach pięknych odnajdujemy nurty romantyzmu, realizmu, a także cechy przypisane biedermeierowi czy symbolizmowi. W obrazach malarskich i fotograficznych tamtego czasu można odnaleźć wiele podobieństw, takich jak przywiązanie do tradycji w wyborze tematów, potrzeba utrwalania zabytków przeszłości, co w ówczesnej sztuce polskiej służyło zachowaniu narodowej tożsamości. Fotografowie uczestniczyli w życiu kulturalnym i społecznym, w popularyzowaniu wiedzy o historii, sztuce, a także o aktualnych wydarzeniach politycznych. Należeli do ówczesnej elity artystycznej i wraz z nią współtworzyli kulturę narodową.
IV odsłona: W atelier artysty / Kuratorka: Anna Masłowska
24 marca – 18 czerwca 2023
Pracownia artysty zawsze była przestrzenią ekskluzywną i tajemniczą. Niedostępna dla przeciętnego odbiorcy sztuki, fascynowała jako miejsce kreacji, obszar magiczny. Zainteresowanie pracowniami artystów nabrało szczególnego znaczenia w 2. połowie XIX wieku. Istniejąca wśród miłośników sztuki potrzeba obcowania nie tylko z dziełem, ale także z twórcą i miejscem jego pracy, niejako uczestnictwa w akcie tworzenia, wykorzystana została przez rozwijający się dynamicznie rynek sztuki. Otwieranie atelier dla publiczności stało się zabiegiem promocyjnym i narzędziem artystycznej autoprezentacji. Modne było także zwiedzanie pracowni podczas podróży. Przewodniki turystyczne reklamowały je jako lokalne atrakcje turystyczne, popularna prasa zaś drukowała obszerne opisy tych szczególnych wnętrz. W owym procesie zbliżenia artysty i odbiorców jego sztuki fotografia, jako nowoczesne medium wizualne, odegrała ważną rolę. Zastępowała widzowi osobistą wizytę w atelier, dawała poczucie wejścia w intymny świat artysty, twórcy zaś umożliwiała budowanie kariery poprzez prezentację własnej twórczości i kształtowanie publicznego wizerunku. Mimo pozorów intymności, powszechnie dostępne widoki pracowni były najczęściej zdjęciami „oficjalnymi”, czyli inscenizacjami tego, co artysta chciał pokazać. Uchwycone w kadrze pracownie bardzo często zyskiwały charakter salonu wystawowego, a jeśli prezentowano samego mistrza, to zazwyczaj w upozowanych scenach, rzadko utrwalając sam moment tworzenia. Bardziej swobodne ujęcia widzimy na fotografiach o charakterze prywatnym, nieprzeznaczonych do upowszechniania. Osobnym rodzajem fotografii, ukazujących przestrzeń aktywności twórczej, są widoki pracowni w szkołach artystycznych. To zazwyczaj wieloosobowe sceny z mistrzem wśród uczniów przy pracy lub zdjęcia wnętrz wypełnionych akcesoriami i narzędziami niezbędnymi w procesie kształcenia młodych adeptów sztuki. Fotografia wykorzystywana była w pracowniach artystów 2. połowy XIX wieku nie tylko jako środek promocji i autoprezentacji, ale także jako ważne narzędzie pracy, element warsztatu malarza czy rzeźbiarza. Cenną pomocą pracownianą były fotografie modeli, traktowane jako studia przygotowawcze do ostatecznych kompozycji. Początkowo wykonywane były na zlecenie artystów przez zawodowych fotografów. Gdy, wskutek zmian w technice fotograficznej w latach 80. XIX wieku, fotografia stała się dostępna także dla amatorów, wówczas liczni artyści zaczęli własnoręcznie wykonywać zdjęcia modeli w swoich pracowniach. Tego typu zdjęcia, podobnie jak rysunkowe szkice, traktowane były jako obiekty pomocnicze, prywatne, nieprzeznaczone do publicznej prezentacji. Dopiero dzisiaj, badając zachowane spuścizny artystów, odkrywamy na nowo ten aspekt obecności fotografii w artystycznych ateliers.
[Anna Masłowska]
Mecenasem Galerii Sztuki XIX Wieku jest PGE Polska Grupa Energetyczna.