Zbiory Sztuki Starożytnej

Zbiory Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej liczą obecnie około 24 000 zabytków. Są największym i najważniejszym tego typu zespołem w Polsce. W Muzeum Narodowym w Warszawie są prezentowane w dwóch Galeriach z zupełnie nową aranżacją – Galerii Faras i Galerii Sztuki Starożytnej mieszczących się na parterze po obu stronach głównego wejścia do Muzeum. Najcenniejsze są niewątpliwie kolekcja malowideł z chrześcijańskiej katedry w Faras (starożytne Pachoras, obecnie Sudan) – unikalna w skali światowej – oraz kolekcja malowanych waz greckich – najlepsza w Europie Środkowo-Wschodniej.

Początków historii naszych zbiorów można upatrywać w kolekcji zgromadzonej w powołanym w 1862 r. Muzeum Sztuk Pięknych. W 1866 roku w inwentarzu Muzeum znajdowało się ponad sto zabytków starożytnych – głównie o rzymskiej i egipskiej proweniencji. W 1869 roku udostępniono je w Muzeum Starożytności mieszczącym się w Pałacu Kazimierzowskim, przemianowanym w 1871 roku na Gabinet Archeologiczny. Trzydzieści lat później kolekcja liczyła około 2300 zabytków pochodzących głównie z darów od osób prywatnych. W 1916 roku Muzeum Sztuk Pięknych przekształcono w Muzeum Narodowe, a sam zbiór znacznie rozrósł się w okresie międzywojennym. Oprócz darów od osób prywatnych po raz pierwszy pozyskano zabytki z polskich wykopalisk archeologicznych prowadzonych wspólnie z Francuskim Instytutem Archeologii Wschodu (IFAO) w Kairze na terenie Edfu w Egipcie. Kierownikami prac prowadzonych w latach 1937–1939 byli profesor Kazimierz Michałowski i profesor Jerzy Manteuffel. W 1938 roku otwarto w nowym gmachu MNW pierwszą nowoczesną ekspozycję sztuki starożytnej. Jej autorem był profesor Kazimierz Michałowski.

Podczas II wojny światowej kolekcja sztuki starożytnej doznała olbrzymiego uszczerbku i w gruncie rzeczy należało zbudować ją niemal od nowa. Podobny los podzieliły także inne kolekcje sztuki starożytnej w Polsce. Stan posiadania antycznych zabytków w skali całego kraju był tak dramatyczny, że podczas obrad w 1946 roku Związek Muzealników Polskich podjął uchwałę, że w MNW powstanie centralny zbiór zabytków sztuki starożytnej w Polsce. Przyjęto założenie, że lepiej stworzyć jeden większy (choć i tak skromny) zbiór takiej sztuki, niż utrzymywać wiele rozproszonych, szczątkowych kolekcji. W rezultacie do Warszawy trafiły zabytki z kolekcji poniemieckich oraz prywatnych kolekcji polskich. W 1958 roku wróciły rewindykowane z ZSRR zabytki kolekcji gołuchowskiej, w tym najlepszy w naszej części Europy zbiór greckich waz malowanych. Istotnym uzupełnieniem były obiekty pozyskane dzięki wykopaliskom MNW w Myrmekion (Krym), a później także wykopaliskom Uniwersytetu Warszawskiego w Egipcie, Syrii, Iraku, Sudanie i na Cyprze oraz dzięki długoterminowym depozytom Muzeum Luwru i muzeów berlińskich.

W miarę stabilizacji sytuacji po wojnie oraz powiększania kolekcji rozpoczął się proces zwrotu części zabytków do macierzystych instytucji. W ten sposób wiele zabytków wróciło do Gołuchowa, Pałacu w Wilanowie, Muzeum Narodowego w Szczecinie i innych instytucji kultury. Obecnie obowiązujące regulacje prawne sprawiają, że niezwykle rzadko można liczyć na pozyskanie nowych zabytków z wykopalisk, więc głównym źródłem wzbogacania kolekcji są zakupy, dary oraz depozyty zaprzyjaźnionych instytucji w Polsce i na świecie.

Zbiory Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej są podzielone na następujące kolekcje:

Zbiory Sztuki Starożytnej

• Kolekcja Sztuki Antycznej (Grecja i Rzym)
• Kolekcja Sztuki Starożytnego Egiptu
• Kolekcja Sztuki Starożytnego Bliskiego Wschodu
• Galeria Sztuki Starożytnej

Zbiory Sztuki Wschodniochrześcijańskiej

• Kolekcja Sztuki Nubijskiej
• Kolekcja Sztuki Koptyjskiej
• Kolekcja Ikon i Rzemiosła Bizantyjskiego
• Kolekcja Sztuki Etiopskiej
• Galeria Faras

Kurator Zbiorów Sztuki Wschodnichrześcijańskiej

dr hab. Aleksadra Sulikowska-Bełczowska

e-mail asulikowska[malpa]mnw.art.pl