Aktualna odsłona
Palestyna. Ziemia Święta w fotografii XIX i początku XX wieku
XII odsłona Gabinetu Fotografii
16 kwietnia – 3 sierpnia 2025
Kuratorka: Anna Masłowska
Ziemia Święta fascynowała fotografów od początku istnienia nowej sztuki. Pierwsze fotograficzne wizerunki Jerozolimy powstały już w grudniu 1839 roku, kilka miesięcy po ogłoszeniu w Paryżu wynalazku dagerotypii. W kolejnych dekadach rozwój techniki fotograficznej, połączony z postępem komunikacyjnym, spowodował systematyczny wzrost liczby fotografów przybywających na Bliski Wschód z Europy i Ameryki. Palestyna przyciągała przybyszów jako miejsce wydarzeń opisanych w Biblii, jak i ze względu na orientalną egzotykę, oryginalną kulturę i niecodzienne krajobrazy. Fotografowie utrwalali najważniejsze punkty zwyczajowo odwiedzane przez pielgrzymów i podróżników: Betlejem, Betanię, dolinę Jordanu, Pustynię Judzką, wybrzeże Morza Martwego, Nazaret, jezioro Genezaret.
Obowiązkowym przystankiem była Jerozolima – Święte Miasto trzech religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Niemal wszyscy fotografowali jej panoramę z Góry Oliwnej, z charakterystycznym zarysem murów okalających miasto i górującą nad nim kopułą na Wzgórzu Świątynnym. Taki widok Jerozolimy z połowy lat pięćdziesiątych XIX wieku znamy m.in. z odbitek Mendla Johna Dinessa, który zapisał się w historii jako pierwszy – i przez długi czas jedyny – lokalny fotograf żydowskiego pochodzenia. Z tego samego czasu pochodzą prezentowane odbitki autorstwa Brytyjczyka Jamesa Robertsona i jego współpracownika Felicego Beato. Ich prace, choć powtarzające typowe motywy, dzięki doskonałym walorom technicznym i estetycznym, odniosły w epoce ogromny sukces komercyjny.
Monochromatyczne, sepiowe fotografie z drugiej połowy XIX wieku świetnie odzwierciedlały aurę ascetycznego, spalonego słońcem krajobrazu Ziemi Świętej. Nie rejestrowały jednak jej kulturowej, religijnej i etnicznej wielobarwności. Pozbawione koloru fotograficzne obrazy nie odpowiadały wizerunkowi barwnego, egzotycznego Orientu, znanego zachodniemu odbiorcy z literatury i sztuki. Odpowiedzią na te mankamenty były nowe techniki bazujące na fotografii, m.in. wprowadzona na rynek w 1888 roku fotochromolitografia, pozwalająca na produkcję odbitek do złudzenia przypominających kolorowe zdjęcia. Widoczne na fotochromach pokolorowane wtórnie sceny rodzajowe i wizerunki lokalnych mieszkańców to jednak zazwyczaj nienaturalne, pozowane kadry, aranżowane w studiach fotograficznych – atrakcyjny, ale w dużej mierze wyimaginowany obraz miejscowego społeczeństwa. O wiele bardziej autentyczne, choć słabe technicznie i kompozycyjnie, są amatorskie zdjęcia z tego czasu, choćby wykonane przez hr. Konstantego Broel-Platera podczas wyprawy do Ziemi Świętej wiosną 1908 roku.
Rozwój fotografii amatorskiej na przełomie XIX i XX wieku zbiegł się z powstaniem zjawiska nowoczesnej turystyki pielgrzymkowej, ta zaś wiązała się z rozkwitem przemysłu pamiątkarskiego. Jednym z jego głównych elementów były drukowane na podstawie fotografii pocztówki, przedstawiające portrety mieszkańców Palestyny oraz najważniejsze miejsca i zabytki regionu.
Zarówno oryginalne odbitki fotograficzne, jak fotochromy i pocztówki, były dla pielgrzymów i podróżnych cennym wizualnym wspomnieniem odwiedzanych miejsc. Dla tych natomiast, którzy nie mogli udać się tam osobiście, stanowiły ważne świadectwo i namiastkę obecności w Ziemi Świętej.
[Anna Masłowska]
fot. Bartosz Bajerski
ARCHIWALNE ODSŁONY:
I odsłona Gabinetu Fotografii: Narodziny fotografii
II odsłona Gabinetu Fotografii: Beyer. Fotograf w epoce romantyzmu
III odsłona Gabinetu Fotografii: Wystawy sztuki w Europie w drugiej połowie XIX wieku
IV odsłona Gabinetu Fotografii: W Atelier artysty
V odsłona Gabinetu Fotografii: Fotografia industrialna
VI odsłona Gabinetu Fotografii: Fotograficzne TABLEAU / TABLO jako medium społecznościowe XIX wieku
VII odsłona Gabinetu Fotografii: Obrazy Włoch
VIII odsłona Gabinetu Fotografii: Portret Artysty
IX odsłona Gabinetu Fotografii: Fotografie artystów z Société française de photographie
X odsłona Gabinetu Fotografii: Wieś i fotografia
XI odsłona Gabinetu Fotografii: Obrazy wojny w fotografii XIX wieku