Powrót do Muzeum utraconych w czasie wojny prac Axentowicza i rysunków Andriollego

Utracone w czasie II wojny światowej rysunki Michała Elwiro Andriollego z cyklu ilustracji do utworu „Maria” Antoniego Malczewskiego oraz pastel Teodora Axentowicza „Dama w pawich piórach” powróciły do Muzeum Narodowego w Warszawie dzięki staraniom Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Przed wojną dzieła były własnością Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Spadkobiercą przedwojennej kolekcji TZSP jest Muzeum Narodowe w Warszawie.

Od zakończenia wojny losy pastelu Teodora Axentowicza i rysunków Michała Elwiro Andriollego pozostawały nieznane. Dopiero w 2011 roku na polskim rynku antykwarycznym pojawiła się „Dama w pawich piórach”, a w 2013 roku – rysunki Andriollego. Dzięki staraniom Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu oraz współpracy z organami ścigania, obiekty powróciły do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, które jest spadkobiercą przedwojennej kolekcji Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

Pięć rysunków Andriollego z cyklu ilustracji do „Marii” Antoniego Malczewskiego: „Miecznik na grobie córki”, „Miecznik i Maria”, „Bitwa”, „Pożegnanie” i „Wojewoda” dołączyło do jedynego rysunku z tej serii – „Powrót Wacława”, który odnalazł się tuż po wojnie na terenie Dolnego Śląska i wrócił do Muzeum Narodowego w Warszawie już w 1946 roku. Zaginione pozostają nadal jeszcze dwa rysunki z tego cyklu: „Maszkary” i „Wacław pędzący na koniu”, utracone w latach 1942–45.

Przy okazji przekazania do zbiorów odzyskanych strat wojennych pochodzących z przedwojennej kolekcji Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych zaprezentowana zostanie także ostatnia publikacja przygotowana przez Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Jest to trzytomowe opracowanie historii i zbiorów TZSP autorstwa Romana Olkowskiego „Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1860–1940, 1948). Zarys historyczny i katalog zbiorów”. W publikacji zaprezentowane zostały nie tylko odzyskane rysunki Andriollego i pastel Axentowicza, ale także dwa obrazy Anny Bilińskiej: „Autoportret” z 1892 roku i „Portret damy z lornetką” z 1884 roku. Te dwa dzieła z przedwojennych zbiorów TZSP zostały zdeponowane w czasie wojny w Muzeum Narodowym w Warszawie, a następnie wywiezione przez Niemców w 1944 roku i przejęte przez Armię Czerwoną w roku 1945. Powróciły do Muzeum Narodowego z ZSRR w wyniku akcji rewindykacyjnej w 1956 roku. Obecnie możemy je podziwiać na wystawie czasowej „Artystka. Anna Bilińska 1854-1893” otwartej w Muzeum Narodowym 25 czerwca. Na wystawie prezentowany jest także obraz „Studium kobiety” (tytuł historyczny „Murzynka”), który również był polską stratą wojenną ze zbiorów Muzeum Narodowegow Warszawie i dzięki staraniom resortu kultury powrócił do macierzystej kolekcji w 2012 roku.
Warto również dodać, że pierwszym nauczycielem rysunku Anny Bilińskiej był Michał Elwiro Andriolli.


Andriolii Michał Elwiro (1836–1893)
Urodzony w Wilnie rysownik i malarz, czołowy polski ilustrator książek i prasy w II poł. XIX wieku, uczestnik powstania styczniowego, twórca pierwszych podwarszawskich „świdermajerów”.
Jego pierwszym nauczycielem był ojciec kapitan Francesco Andriolli, Włoch, uczestnik wojen napoleońskich. W 1855 roku Michał Elwiro Andriolli rozpoczął studia w Szkole Malarstwa i Rzeźby w Moskwie, a dwa lata później ukończył Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu. Od 1860 roku studiował na Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. Andriolli angażował się w działalność polityczną, uczestniczył w powstaniu styczniowym, po upadku którego był zmuszony się ukrywać i był dwukrotnie aresztowany. Po uzyskaniu ułaskawienia współpracował jako ilustrator z czasopismami, m.in. z „Tygodnikiem Ilustrowanym", „Biesiadą Literacką” oraz „Kłosami”. Wykonał ilustracje do „Balladyny” i „Lilii Wenedy” Juliusza Słowackiego, do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza oraz do utworów zagranicznych twórców, m.in. „Romea i Julii” Shakespeare'a czy „Ostatniego Mohikanina” Jamesa Fenimore'a Coopera. „Maria” Antoniego Malczewskiego napisana w 1825 roku była pierwszą polską powieścią poetycką, zainicjowała też w polskim romantyzmie nurt zwany „szkołą ukraińską”. Ilustracje do niej Michał Elwiro Andriolli wykonał w 1875 roku.

Axentowicz Teodor (1859–1938)
Malarz, rysownik i grafik, jeden z czołowych reprezentantów młodopolskiej sztuki inspirowanej rodzimym folklorem, twórca salonowych portretów. Kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium oraz w Paryżu, odbył też szereg podróży artystycznych do Londynu i Rzymu. W 1895 osiadł na stałe w Krakowie, gdzie objął stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych, które piastował do 1934; w 1910 roku został pierwszym powołanym w wyborach rektorem. W roku 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet. Należał do grona członków-założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Był uznanym portrecistą i autorem scen rodzajowych. Zafascynowany rodzimym folklorem Axentowicz współtworzył nurt młodopolskiej „chłopomanii”. Zasłynął również jako autor kobiecych portretów wykonywanych w technice pastelu.

Fot. Jan Jechna / MKDNiS