Przewrót! O zmianie sposobów myślenia, tworzenia i odbioru

Cykl wykładów poświęcony jest różnorodnym zjawiskom w historii i teorii sztuki. Postaramy się pokazać, w jaki sposób dzieła i praktyki artystyczne odzwierciedlają zmieniające się konteksty kulturowe, społeczne i polityczne. Poznamy m.in. losy rewindykowanych dzieł z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, przemiany przedstawiania ciała w sztuce, niebinarne, queerowe i kobiece perspektywy artystyczne, a także współczesne dylematy etyczne muzealnictwa. Wśród tematów pojawią się również refleksje nad rolą fotografii i kina w kształtowaniu nowoczesnej wizualności, problem kolonialnego dziedzictwa oraz zmieniających się pojęć oryginału i kopii. Całość cyklu stanowi zaproszenie do krytycznego namysłu nad historią sztuki jako żywym, wielogłosowym polem interpretacji i dialogu z przeszłością, a może i przyszłością?

 

Szczegółowy plan spotkań i opisy wykładów i biogramy osób prowadzących poniżej.

 

Termin: poniedziałki, 17 listopada - 9 marca, godzina 18.00

Czas trwania: ok. 75 min.

Miejsce: wydarzenie online, platforma ClickMeeting

Zasady udziału: pojedyncze bilety i karnety imienne na całość kursu

 

 

 

 

Dodatkowe informacje:

- Zarówno karnety jak i bilety można nabyć tylko on-line.

- Osoby posiadające karnet otrzymują link do wykładu trzykrotnie: tydzień wcześniej (poza pierwszym wykładem), w dniu wydarzenia oraz na 30 min przed rozpoczęciem wykładu.

- Osoby, które kupiły bilet na pojedynczy wykład, otrzymują link w chwili zakupu  (link znajduje się na bilecie przesłanym na wskazany przy zakupie adres).

- Prosimy o zapoznanie się z Regulaminem.

 

 

HARMONOGRAM 

 

17 listopada
Wielkie powroty - rewindykacja strat wojennych Muzeum Narodowego w Warszawie / Karolina Zalewska

W ostatnich latach do Muzeum Narodowego w Warszawie powróciło wiele zagrabionych w czasie drugiej wojny światowej dzieł sztuki. Wśród nich znalazły się obrazy Wnętrze katedry w Mediolanie Marcina Zaleskiego, Przy fortepianie Jacka Malczewskiego i Portret starszego mężczyzny w peruce, z laską holenderskiego malarza Godfrieda Schalckena. W historii każdego z tych płócien odwierciedlają się tragizm zbrodni przeciwko kulturze i determinacja dziesiątek osób, które przez dekady próbowały odzyskać choć cząstkę utraconej wówczas tożsamości.

 

Karolina Zalewska – absolwentka Instytutu Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Edukatorka Muzeum Narodowego w Warszawie, współpracowniczka Wydziału do spraw Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2008 roku prowadzi firmę specjalizującą się w kwerendach archiwalnych i opracowaniach zabytków na potrzeby prac konserwatorskich, projektów architektonicznych i muzealnych.

 

24 listopada
„Same gołe baby!” - co o zmianach kulturowych mówią nam kobiece akty?

Na ekspozycjach wielu z europejskich muzeów sztuki znajduje się co najmniej kilka wielkoformatowych kobiecych aktów. Według ustaleń grupy aktywistek Guerilla Girls akty te w wielu galeriach sztuki nowożytnej stanowią 60–85% wszystkich prezentowanych nagich postaci. Kobiety na obrazach mają jasną funkcję, jaką jest cieszenie oka widza, ale stanowią także wyjątkowe pole do rozważań na temat europejskiej historii. Podróż w czasie i przyjrzenie się nowożytnym Wenus: Giorgionego, Tycjana i Velázqueza, a także nowoczesnym i współczesnym modelkom (nierzadko będącym portretującymi się artystkami) pomoże zrozumieć nam ścisłą relację władzy i kobiecego ciała.

 

Sonia Kisza - historyczka sztuki, autorka książki Histeria sztuki. Niemy krzyk obrazów, oraz satyrycznego profilu na Instagramie o tej samej nazwie, felietonistka magazynu „Zwierciadło”.

 

1 grudnia
Niebinarna podmiotowość  w sztuce i polityce / dr hab. Paweł Leszkowicz

W 2010 roku w Muzeum Narodowym w Warszawie odbyła się wystawa Ars Homo Erotica, przygotowana przez autora tego wykładu. Jedna z sekcji tej ekspozycji, opartej na kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, była zatytułowana „Transgender”. Zostały tam pokazane dzieła sztuki – portrety i autoportrety – reprezentujące osoby niebinarne lub transgenderowe. Wykład będzie powrotem do obiektów z tej wystawy i z kolekcji Muzeum i pokazaniem ich w szerszym kontekście problematyki androgynii w historii sztuki, a przede wszystkim globalnej transfobicznej polityki w latach 20. XXI wieku.

 

dr hab. Paweł Leszkowicz - uczelniany profesor studiów kuratorskich oraz historii i teorii sztuki współczesnej w Katedrze Kuratorstwa i Realizacji Wystaw na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuki w Szczecinie. Studiował historię sztuki w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu i w Courtauld Institute of Art w Londynie. Obecnie jest akademickim wykładowcą i badaczem, a także niezależnym kuratorem specjalizującym się w globalnej sztuce i studiach LGBTQ+.  Jest autorem wystawy Ars Homo Erotica (2010)  w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz licznych pionierskich publikacji, wystaw i konferencji o sztuce queer w Polsce i Wielkiej Brytanii.

 

8 grudnia
Pomiędzy opresją i emancypacją – akt męski w sztuce nowoczesnej / dr hab. Paweł Leszkowicz

Tematem wykładu będą metamorfozy i różne konteksty aktu męskiego w sztuce XX i XXI wieku w Europie Wschodniej.  Akt męski z jednej strony był gatunkiem oficjalnym związanym z symboliką i polityką nacjonalizmu i totalitaryzmów, z drugiej był zakazany jako kojarzony z pornografią i cenzurą. Od lat 70. XX wieku stał się elementem kultury ruchów emancypacyjnych jako medium sztuki feministycznej i gejowskiej, aby po przełomie 1989 roku zająć ważne miejsce w sztuce nowych demokracji.  Poprzez twórczość wybranych osób artystycznych z różnych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które specjalizowały się w aktach męskich, zostanie zaprezentowana paradoksalna wielość znaczeń i konfliktów związanych z tym najbardziej tradycyjnym, a jednocześnie problematycznym gatunkiem sztuki wywodzącym się z greckiego antyku. 

 

dr hab. Paweł Leszkowicz - uczelniany profesor studiów kuratorskich oraz historii i teorii sztuki współczesnej w Katedrze Kuratorstwa i Realizacji Wystaw na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuki w Szczecinie. Studiował historię sztuki w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu i w Courtauld Institute of Art w Londynie. Obecnie jest akademickim wykładowcą i badaczem, a także niezależnym kuratorem specjalizującym się w globalnej sztuce i studiach LGBTQ+.  Jest autorem wystawy Ars Homo Erotica (2010)  w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz licznych pionierskich publikacji, wystaw i konferencji o sztuce queer w Polsce i Wielkiej Brytanii.

 

15 grudnia

Szczątki ludzkie w muzeach – wrażliwe dziedzictwo / dr Łukasz Bukowiecki

Tradycja przechowywania i eksponowania szczątków ludzkich jest w Polsce tak długa, jak historia samego muzealnictwa: relikwie bohaterów narodowych były gromadzone i pokazywane publiczności już w pierwszej polskiej placówce protomuzealnej – Świątyni Sybilli, założonej w 1801 roku w Puławach przez księżną Izabelę Czartoryską. Szacuje się, że współcześnie szczątki ludzkie znajdują się w zbiorach co dziesiątego muzeum w Polsce, choć nie zawsze są one wpisywane do oficjalnych inwentarzy. Ich obecność w muzeach – nie tylko zresztą w Polsce – jest bowiem tyleż powszechna, co nie zawsze dostrzegana i problematyzowana, a z punktu widzenia uregulowań prawnych – kłopotliwa. Wykład proponuje reinterpretację tej kategorii muzealiów w perspektywie badań wrażliwego dziedzictwa, jakie podjął antropolog Philipp Schorch.

 

dr Łukasz Bukowiecki – kulturoznawca, historyk kultury. Adiunkt i kierownik studiów w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, współpracownik Centrum Badań nad Pamięcią Społeczną na Wydziale Socjologii UW, gdzie w latach 2018–2021 pracował na kontrakcie podoktorskim w międzynarodowym projekcie badawczym European Colonial Heritage Modalities in Entangled Cities (ECHOES), finansowanym z programu Horyzont 2020. Zajmuje się interdyscyplinarnymi badaniami kulturowej historii muzeów w perspektywie konstruowania i ochrony dziedzictwa kulturowego, praktyk pamięci społecznej i cyrkulacji miejskich wyobrażeń.

 

5 stycznia
A z czego to jest właściwie zrobione? Wędrówka materii w budynkach i pomnikach / Marcin Matuszewski

Jak często zastanawiamy się, skąd pochodzi materiał, z którego wykonany jest budynek czy pomnik? Czy to w ogóle ma jakieś znaczenie? Przyglądając się historii XX wieku, spróbujemy odpowiedzieć sobie na te dwa pytania. Przyjrzymy się nieoczywistym przykładom i zastanowimy nad tym, jak materialność może wpływać na interpretację. Skąd brano cegłę do odbudowy Warszawy, jak poradzono sobie z milionami ton gruzu po drugiej wojnie światowej, z czego odlewano pomniki i co z tym wszystkim ma wspólnego marszałek Piłsudski.

 

Marcin Matuszewski – absolwent Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, edukator i warszawski przewodnik miejski, specjalista do spraw dostępności dla osób o szczególnych potrzebach, na stałe pracuje w Dziale Edukacji Muzeum Narodowego w Warszawie, ale współpracuje też z wieloma instytucjami kultury, członek kolektywu Śląsk Przegięty.

 

12 stycznia
Abstrakcja – od duchowych początków do współczesnych poszukiwań / Magdalena Kucza-Kuczyńska

Wykład zostanie poświęcony sztuce abstrakcyjnej – jej początkom, przemianom i aktualnym kontekstom. Punktem wyjścia będzie twórczość Hilmy af Klint, artystki, która jako jedna z pierwszych porzuciła figurację na rzecz form inspirowanych duchowością i ezoteryką. Prześledzimy, jak różne drogi – od mistycznych wizji po chłodny konceptualizm – kształtowały rozwój abstrakcji, prowadząc nas aż do Gerharda Richtera i jego eksperymentów z formą, kolorem oraz przypadkiem.

 

Magdalena Kucza-Kuczyńska – historyczka sztuki, edukatorka MNW, wykładowczyni w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych i Wyższej Szkole Artystycznej, autorka tekstów z zakresu antropologii sztuki i arteterapii.

 

19 stycznia
Jak fotografia zmieniła obraz świata / dr Paulina Kwiatkowska

W 2. poł. XIX wieku sferę praktyk wizualnych w dużej mierze zdominowała fotografia jako wciąż młody, ale niezwykle ekspansywny wynalazek. Podczas wykładu zastanowimy się nad przyczynami tej popularności i jej skutkami – technologicznymi, społecznymi i kulturowymi. Interesować nas będzie miejsce nowego typu obrazu wobec tradycyjnych sztuk plastycznych, przede wszystkim realistycznego malarstwa portretowego i pejzażowego. Fotografia okazuje się w tym kontekście medium  dynamicznym, a stopniowo też coraz bardziej demokratycznym – w interesującym nas okresie właściwie nieobecna w muzeach, niezwykle często natomiast spotykana na łamach popularnej prasy ilustrowanej, na wiejskich jarmarkach i miejskich placach, w witrynach sklepowych czy nocnych klubach. Nie oznacza to, że reprodukowany technicznie obraz całkowicie wypiera obrazy tworzone ludzką ręką, ale na pewno komplikuje samą definicję sztuki i relację między rzeczywistością a jej wizualną reprezentacją. Zastanowimy się, w jaki sposób pod wpływem nowego medium zmieniają się wyobrażenia o świecie – tym najbliższym i pozornie oswojonym, ale też tym odległym, dotychczas niedostępnym.

 

dr Paulina Kwiatkowska – filmoznawczyni i kulturoznawczyni, specjalistka ds. opracowania zbiorów w Filmotece Narodowej – Instytucie Audiowizualnym. Redaktorka działu recenzji książek filmoznawczych w miesięczniku „Kino”, wykładowczyni w Instytucie Sztuki PAN i na Uniwersytecie SWPS.

 

26 stycznia
Czy mówi się „sztuka orientalna”? O zmianie podejścia do sztuki pozaeuropejskiej / Magdalena Pinker

Sztuka orientalna? Sztuka prymitywna? Sztuka dalekowschodnia? Dlaczego muzea, kolekcje i zabytki zmieniają swoje nazwy? Przez ostatnie dziesięciolecia ewoluowało podejście do sztuki powstającej na terenach pozaeuropejskich. Wykład poświęcony jest zmianom terminologii stosowanej do opisu sztuki powstającej poza Europą – szczególnie na obszarach Azji i Afryki – oraz ich wpływowi na sposób postrzegania, interpretacji oraz eksponowania dzieł. Czy zmiana nazewnictwa to tylko kwestia języka, czy również zmiana sposobu myślenia – odejście od hierarchicznego, kolonialnego porządku ku bardziej pluralistycznemu i inkluzywnemu spojrzeniu na światową historię sztuki?

 

dr Magdalena Pinker – kuratorka Zbiorów Sztuki Orientalnej MNW i adiunktka w Katedrze Arabistyki i Islamistyki Wydziału Kultur Azji i Afryki (dawny Wydział Orientalistyczny) Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka i współautorka wystaw poświęconych sztuce Azji. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół sztuki islamu oraz proweniencji kolekcji azjatyckich.

 

2 lutego
Jak kinematografia zmieniła obraz świata / dr Paulina Kwiatkowska

Kolejnym po fotografii etapem w rozwoju technik służących technicznej reprodukcji obrazu była kinematografia. Za datę narodzin kina przyjmuje się dzień 28 grudnia 1895 roku, gdy bracia Lumière zaprezentowali w Paryżu swój wynalazek umożliwiający rejestrowanie ruchomego obrazu na taśmie światłoczułej. Trzeba jednak pamiętać, że eksperymenty z „ożywioną fotografią”, jak często o niej mówiono, prowadzone były już wtedy od kilkunastu lat, a ich cel był jasny: skonstruowanie urządzenia pozwalającego na utrwalanie już nie tylko statycznego, ale też dynamicznego obrazu świata. Podczas wykładu zastanowimy się, w jaki sposób kinematografia poszerzyła i wzbogaciła praktyki wizualne na przełomie XIX i XX wieku. Kim był człowiek z kamerą? W jakim świecie się poruszał i jak rejestrował właściwą dla przełomu nowoczesności zmienność tego świata? Jak komunikował się za pośrednictwem nowego języka obrazowego z ówczesnymi widzami?

 

dr Paulina Kwiatkowska – filmoznawczyni i kulturoznawczyni, specjalistka ds. opracowania zbiorów w Filmotece Narodowej – Instytucie Audiowizualnym. Redaktorka działu recenzji książek filmoznawczych w miesięczniku „Kino”, wykładowczyni w Instytucie Sztuki PAN i na Uniwersytecie SWPS.

 

9 lutego
Dekoracja, scenografia, architektura przestrzeni, czyli jak zmieniają się teatralne światy / Dorota Buchwald

Wielu artystów tworzących teatr określa swoją pracę jako „stwarzanie świata”. Czasem jest to realistyczny konkret, czasem sceniczna wersja uniwersum. Jednak od pewnego momentu w historii teatru widzowie częściej są zapraszani do wewnętrznej, bardzo intymnej przestrzeni artystycznej wrażliwości. Trudno tę zmianę zdefiniować i zamknąć w terminologii, która przez stulecia opisywała teatr jako zjawisko. Badacze teatru szukają nowego języka opisu, ale technologia i AI są szybsze.

 

Dorota Buchwald – teatrolog, praktyk i teoretyk dokumentowania teatru, redaktor wydawnictw teatralnych i książek, autorka tekstów o teatrze i rozmów drukowanych w „Antenie”, „Teatrze”, „Dialogu”, „Notatniku Teatralnym” i „Pamiętniku Teatralnym”, pomysłodawczyni i redaktor elektronicznej Encyklopedii Teatru Polskiego oraz projektu „Teatr publiczny. Przedstawienia”, kierownik i uczestnik projektów i grantów naukowych dotyczących ekonomii i zarządzania w instytucjach artystycznych, dramatopisarstwa, architektury teatralnej, recepcji twórczości Williama Shakespeare’a. Członek Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych. W latach 2014–2018 dyrektor Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.

 

16 lutego
Historia sztuki w komiksie: Batman, Asteriks, Michał Anioł i inni / dr Dawid Głownia

Co łączy Kapitana Marvela z Michałem Aniołem, Asteriksa z Théodore’em Géricaultem, Tintina z Hokusaiem? Batmana z Edwardem Hooperem? Sandmana z Alfonsem Muchą? Wydawałoby się, że niewiele, lecz każdy z tych artystów za sprawą swoich dzieł pojawił się w komiksach z tymi postaciami. Podczas prelekcji Dawid Głownia przybliży historię wykorzystywania tradycyjnie rozumianych dzieł sztuki (głównie obrazów, lecz nie tylko) przez twórców i twórczynie komiksów – niemal od początku istnienia tego medium do czasów współczesnych. Przyjrzymy się zarówno komiksom amerykańskim, jak i europejskim, okładkom i kadrom, mainstreamowi i niszy, a także różnym praktykom twórców komiksowych – od traktowania obrazów jako materiałów referencyjnych, przez ich trawestowanie w celu uzyskania efektu „cool factor”, po wykorzystywanie tych wizualnych cytatów, by wprowadzić do komiksu dodatkowe sensy. W końcu, a może przede wszystkim, spotkanie będzie okazją do zobaczenia z bliska przeciekawych komiksowych kadrów.

 

dr Dawid Głownia – Doktor nauk o sztuce, pracownik Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Ma problemy z work-life balance, ponieważ tak naukowo, jak hobbystycznie zajmuje się historią japońskiego kina, światowym kinem gatunków, historią komiksu, głównie amerykańskiego, archeologią mediów i socjologią (pop)kultury. W wolnych chwilach prowadzi blog i facebookowy fanpage Pan Optykon.

 

23 lutego
Praktyki pamięci w polskich muzeach / Sara Herczyńska

Wszyscy zgadzamy się, że muzea i inne instytucje kultury mogę współtworzyć politykę historyczną, ponieważ wytwarzają różne opowieści o przeszłości. Rzadziej zastanawiamy się, za pomocą jakich dokładnie mechanizmów to robią. Podczas wykładu przyjrzymy się sposobom konstruowania narracji historycznych na wystawach. Cofniemy się do roku 2004, kiedy zaczął się w Polsce „boom muzealny”, poznamy jego kontekst i inspiracje twórców ówczesnych instytucji. Wreszcie przyjrzymy się temu, jakie zmiany możemy obecnie zobaczyć w polskim krajobrazie muzealnym i jak te placówki reagują na bieżące kryzysy.

 

dr Sara Herczyńska – kulturoznawczyni, adiunktka w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się muzeami, pamięcią i polską sztuką współczesną. Współpracowała z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki i z Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

 

2 marca
Realizm kapitalistyczny polskiej transformacji / dr hab. Magda Szcześniak

Po 1989 roku na ulicach polskich miast i polskich ekranach pojawiają się nowe gatunki i typy obrazów: billboardy, zachodnie filmy i seriale, ilustracje nowych magazynów, reklamy telewizyjne. Jaką rolę odgrywały obrazy w polskich przemianach gospodarczych i społecznych? Pojawiające się na przełomie lat 80. i 90. obrazy uznaje się zaledwie za symptom przemian gospodarczych. Tymczasem podczas wykładu Magda Szcześniak pokaże, że aktywnie uczestniczyły one w procesach ustanawiania wolnego rynku w Polsce. Przemiany polskiej kultury wizualnej wiązały się bowiem w dużym stopniu z wdrażaniem nowego systemu ekonomicznego, a zatem również z głównym aktorem wolnorynkowej sceny, czyli klasą średnią. Nowe obrazy produkowane są w dużej mierze z myślą o (ciągle niepewnej swojego istnienia) nowej klasie – opowiadają o jej kształtowaniu, reklamują produkty, których posiadanie jest z klasą średnią wiązane, kreują kojarzący się z wielkomiejskością i nowoczesnością krajobraz, a w drugiej połowie lat 90. ujawniają sprzeczne wizje estetyczne klasy średniej. Sfera wizualna staje się więc obszarem legitymizacji zmieniającej się struktury klasowej oraz wyobrażeń o normalności.

 

dr hab. Magda Szcześniak - adiunktka w Instytucie Kultury Polskiej UW, zastępczyni Dyrektora ds. naukowych. Historyczka kultury XX wieku, badaczka kultury wizualnej. Autorka książek Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce (2023) i Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji (2016).

 

9 marca
Kiedy kopiowanie stało się złe? / dr Marek Płuciniczak

Czy kopię można uznać za cenniejszą od oryginału? Z perspektywy współczesnego odbiorcy takie stwierdzenie brzmi bluźnierczo, jednak w epoce nowożytnej zgodziliby się z nim najwięksi miłośnicy sztuki. Podczas wykładu zastanowimy się, jak postrzegano kopie kilka wieków temu. Jak to możliwe, że cesarze i królowie zamawiali tego typu przedmioty do swoich kolekcji, a artyści stawali się sławni właśnie dzięki naśladowaniu dzieł innych mistrzów? Przyjrzymy się momentowi zmiany – poszukamy symptomów narastającego sceptycyzmu wobec kopii, wreszcie odrzucenia ich jako nieproszonego gościa w kolekcjach muzealnych.

 

dr Marek Płuciniczak – historyk sztuki, kurator malarstwa w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Absolwent Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim. Pracę doktorską pt. Kopie w piśmiennictwie o sztuce i praktykach kolekcjonerskich 1550–1650 obronił na Wydziale Nauk o Kulturze UW. W latach 2013–2025 związany z Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie kierował Działem Edukacji. Zajmuje się dawnym malarstwem i gra

 

Koordynacja:  / Dział Edukacji