Wczesne dzieła Franciszki Themerson przekazane w darze do kolekcji MNW
Zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie wzbogaciły się o cenny dar – trzy olejne obrazy oraz dziewiętnaście rysunków autorstwa Franciszki Themerson (1907–1988), polskiej artystki żydowskiego pochodzenia, malarki, ilustratorki, reżyserki i scenografki. Prace pochodzą z lat 1929–1933 – wczesnego okresu twórczości artystki, przypadającego na czas jej studiów w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, w pracowni prof. Tadeusza Pruszkowskiego. Dar przekazała Jasia Reichardt, spadkobierczyni Franciszki i Stefana Themersonów, reprezentująca Themerson Estate w Londynie.
Franciszka Themerson urodziła się w Warszawie, studia malarskie ukończyła w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, m.in. pod kierunkiem Miłosza Kotarbińskiego i Tadeusza Pruszkowskiego. Jeszcze przed wojną dołączyła do Loży Wolnomalarskiej – ugrupowania zrzeszającego byłych uczniów Pruszkowskiego, takich jak Feliks Topolski czy Bronisław Wojciech Linke. W 1931 roku poślubiła Stefana Themersona – pisarza, poetę i kompozytora. Wspólnie tworzyli awangardowe filmy eksperymentalne i działali w Spółdzielni Autorów Filmowych, redagując czasopismo f.a. (Film Artystyczny).
W 1937 roku wyemigrowała z Polski. Po krótkim pobycie w Paryżu, od 1940 roku mieszkała w Londynie. W 1948 wraz z mężem założyła wydawnictwo Gaberbocchus Press, które wydało ponad 70 książek, m.in. Anatola Sterna, Alfreda Jarry’ego i Bertranda Russella. Themersonowie prowadzili także Gaberbocchus Common Room – miejsce spotkań londyńskich artystów, naukowców i intelektualistów. Od lat 50. Franciszka tworzyła scenografie i kostiumy teatralne, m.in. do „Ubu króla” Jarry’ego oraz „Opery za trzy grosze” Brechta. Wykładała w Bath Academy of Art i Wimbledon School of Art.
Wśród przekazanych dzieł artystki znajdują się trzy unikatowe kompozycje olejne:
- Taniec, 1929, olej na płótnie, 114 × 63 cm
- Wnętrze, ok. 1930, olej na płótnie, 104,5 × 86 cm
- Pracownia, ok. 1931, olej na płótnie, 117 × 79 cm
- oraz 19 rysunków tuszem z lat 1929–1933, przedstawiających m.in. szkice do obrazu Taniec, wnętrza w Schnackenburgu oraz pejzaże wykonane w plenerze.
To jedyne znane przedwojenne obrazy olejne Franciszki Themerson, które przetrwały zawieruchę wojenną. Prawdopodobnie artystka zabrała je ze sobą, opuszczając Polskę w 1937 roku.
Obrazy utrzymane są w konwencji realistycznej, malowane w przygaszonej, ciepłej gamie barwnej. Syntetyczna, nieco uproszczona forma kształtowana jest przy pomocy gęstej materii malarskiej. Przytłumione, sztuczne światło wypełniające przedstawiane wnętrza nadaje zwyczajnym, codziennym scenom walor intymności, ujmującego spokoju i ciszy. We wszystkich przekazanych w darze rysunkach Franciszki Themerson przejawia się zmysł obserwacji, wyczucie formy i przestrzeni kształtowanej dynamiczną, ekspresyjną kreską oddająca niezwykłą wrażliwość artystki. Rysunki poruszają odbiorcę swoją syntetyczną, niewyszukaną formą i prostotą podejmowanych motywów.
Dar ten doskonale wpisuje się w profil kolekcji MNW, która obejmuje prace Tadeusza Pruszkowskiego oraz wielu jego uczniów i uczennic – w tym członków przedwojennej grupy artystycznej Loża Wolnomalarska, do której należała także Themerson. Przekazanie dzieł było okazją do spotkania, w którym udział wzięli Jasia Jasia Reichardt, spadkobierczyni Themersonów, Robert Devčić, przedstawiciel Themerson Estate oraz Dyrektorka Muzeum Narodowego w Warszawie Agnieszka Lajus.
Dar wzbogacił Kolekcję Sztuki XX i XXI wieku. Przekazane prace Franciszki Themerson po zdigitalizowaniu zostaną udostępnione w Cyfrowym MNW.