Stulecie awangardy w Polsce
W 2017 roku mija sto lat od pierwszej znaczącej manifestacji polskiej awangardy. By nadać tej rocznicy odpowiednią rangę, trzy muzea, które posiadają najbogatsze zbiory sztuki awangardowej – Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Sztuki w Łodzi – wyszły z inicjatywą obchodów stulecia awangardy. Honorowy patronat nad nimi objął Polski Komitet ds. UNESCO, do współpracy włączyło się już blisko 50 instytucji, z każdym dniem zaś przybywają kolejne.
Za symboliczny początek polskiej awangardy można uznać otwarcie 4 listopada 1917 roku w siedzibie krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych I Wystawy Ekspresjonistów Polskich. Wydarzenie to zapowiadało niezwykłą aktywność twórców tego nurtu w dwudziestoleciu międzywojennym. Na ekspozycji zaprezentowano niemal sto dzieł osiemnastu artystów, a spośród jej uczestników wyłoniła się grupa późniejszych formistów, aktywnie tworzących i propagujących idee nowej sztuki. Należeli do nich: Leon Chwistek, Tytus Czyżewski, Zbigniew Pronaszko oraz Henryk Gotlib, Jan Hrynkowski, Tymon Niesiołowski i Andrzej Pronaszko.
Awangarda miała zasięg ogólnoeuropejski i w decydujący sposób wpłynęła na rozwój nowoczesnej myśli estetycznej oraz praktyki artystycznej na całym świecie. Związani z nią twórcy prezentowali nowe spojrzenie na formę i funkcję sztuki, a wyróżniające ją cechy – otwartość na eksperyment, nieustające poszukiwanie nowych form – bezpośrednio wpłynęły na działalność kulturotwórczą późniejszych pokoleń. Polska stanowiła w owym czasie ważny ośrodek tego ruchu, a rodzimi artyści wnieśli do niego istotną, oryginalną jakość. Dzieła Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Tadeusza Peipera, Szymona Syrkusa stanowiły liczący się głos w międzynarodowej dyskusji na temat nowoczesności – za sprawą ich osiągnięć Polska stała się ważnym punktem na mapie światowej kultury.
Polska awangarda radykalnie odmieniła charakter naszej kultury, przesądzając o dalszym rozwoju sztuk wizualnych, literatury, filmu, teatru, architektury, a także przekształcając w istotny sposób naszą rzeczywistość. Setna rocznica narodzin ruchu awangardowego w Polsce to doskonała okazja, by zwrócić uwagę publiczności na rangę tego zjawiska i zaznaczyć, jak dużą rolę odgrywa ono w kształtowaniu współczesnej kultury. Mimo bowiem przemożnego wpływu na obecny kształt ludzkiego środowiska – od urbanistyki i architektury począwszy, poprzez wzornictwo przemysłowe i modę, na wizualnych kodach masowej komunikacji kończąc – znaczenie awangardy wciąż pozostaje społecznie słabo rozpoznane.
Intencją inicjatorów obchodów stulecia awangardy jest sprawienie, by miały one jak najszerszy zasięg, obejmując jak najliczniejsze środowiska, instytucje i organizacje. Dotychczas zainteresowanie włączeniem się w obchody zadeklarowały między innymi: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Muzeum Współczesne we Wrocławiu, Cricoteka Muzeum Tadeusza Kantora w Krakowie, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Teatr Powszechny w Warszawie, Teatr Polski we Wrocławiu, Teatr Nowy w Łodzi, Teatr Wielki w Łodzi, Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie, Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego w Warszawie, Instytut Muzyki i Tańca w Warszawie, Instytut Architektury w Krakowie, Instytut Kultury Polskiej UW w Warszawie, Instytut Badań Literackich PAN w Warszawie, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień, Związek Kompozytorów Polskich, Akademia Muzyczna w Łodzi, Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi, Akademia Sztuki w Szczecinie, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Narodowa Galeria Sztuki Zachęta w Warszawie, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, BWA Wrocław, BWA Zielona Góra, BWA Tarnów, Galeria Arsenał w Białymstoku, Galeria Bunkier Sztuki w Krakowie, Galeria Labirynt w Lublinie, Galeria Kronika w Bytomiu, Miejska Galeria Sztuki w Gdańsku oraz Muzeum Górnośląskie w Bytomiu. Przedstawiona lista nie jest pełna – z każdym dniem przybywa kolejnych instytucji i organizacji pragnących zamanifestować swoją łączność z tradycją i etosem awangardy.
Program obchodów jubileuszu ruchu awangardowego w Polsce
Wystawy, koncerty, spektakle, publikacje, wykłady, konferencje… Te i inne przedsięwzięcia przygotowywane przez dziesiątki muzeów, teatrów, galerii i innych instytucji kulturalnych i naukowych złożą się na program obchodów stulecia ruchu awangardowego w Polsce. Będą to projekty przypominające najistotniejsze postaci i zjawiska awangardy międzywojennej oraz takie, które zwracają uwagę na twórców rozwijających awangardowe założenia w okresie powojennym. Będą także projekty stawiające pytanie o znaczenie awangardowego dziedzictwa dla współczesnych praktyk kulturowych.
W ramach obchodów Muzeum Narodowe w Warszawie zaprosi na wystawę prezentującą rzadko pokazywany własny zbiór grafiki i rysunków artystów polskiej awangardy. Widzowie będą mieli okazję obejrzeć prace przedstawicieli najważniejszych ugrupowań – ekspresjonistów, formistów, lwowskich surrealistów, Buntu, BLOKu, Praesensu, grupy a.r. oraz Grupy Krakowskiej.
Od października 2016 roku w MNW trwać będzie roczny cykl wykładów „Przełom, kontynuacja czy dialog? Sztuka XX i XXI wieku w kontekście sztuki dawnej”. Podczas cyklu Muzealne wtorki odbędą się m.in. spotkania pt. „Tradycja kontra awangarda. Artyści polscy wobec odzyskania niepodległości” oraz „Kubizm, futuryzm, surrealizm i abstrakcja” w Galerii Sztuki XX i XXI wieku. MNW zaprasza dzieci i młodzież na lekcje muzealne oraz rodziny – na warsztaty familijne. Co artysta miał na myśli, gdy malował skomplikowane kompozycje pełne linii, figur geometrycznych i kolorowych plam? Dlaczego nadawał swoim obrazom trudne do wymówienia tytuły? Na te, i wiele innych pytań, muzealni edukatorzy odpowiedzą podczas zajęć zatytułowanych „Sztuka nowoczesna dla początkujących”, „Sztuka z kół i kwadratów”, „Galeria kontrastów”.