Kolekcja Sztuki Japońskiej

Muzeum Narodowe w Warszawie posiada cenną kolekcją sztuki japońskiej, liczącą ponad 2000 eksponatów i należącą do największych w Polsce. Składają się na nią dzieła malarstwa, rzeźby, grafiki i rzemiosła artystycznego z okresu Edo (1600-1868), Meiji (1868 -1912) i XX wieku.  Powstała w dużej mierze dzięki hojności ofiarodawców, którzy już od początków istnienia muzeum wzbogacali jego zbiory. W miarę swoich możliwości muzeum dokonywało, i nadal to czyni, zakupów, które powoli powiększały zbiory japońskie,  jednak bez darów i zapisów kolekcja byłaby bardzo skromna.

 

Szczęśliwym zrządzeniem losu, mimo wojennych zniszczeń część przedwojennych donacji ocalała. Z 1919 r. pochodzi dar złożony z przedmiotów zgromadzonych w początkach XX w. przez Stanisława Glezmera (1853-1916) podczas podróży, jaką w 1908 r. odbył do Azji Wschodniej. II wojnę światową przetrwało ponad 200 eksponatów, głównie rzemiosła artystycznego – ceramiki, emalii, wyrobów z kości słoniowej, kilka rycin i obrazów. W 1920 r. Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych przekazało muzeum kolekcję ofiarowaną w 1908 r. przez Mathiasa Bersohna (1823-1908). Niestety, większość tych przedmiotów zaginęła w czasie II wojny światowej, pozostało jedynie kilkanaście jelców mieczowych (tsuba), kilka wyrobów z brązu, rzeźbionych breloków netsuke i rysunków tuszem. Kolekcja japońska uległa znacznemu powiększeniu w 1935 r. dzięki darowiźnie ze Szwajcarii, przekazanej przez wdowę po Julesie Henrym Blocku (1858-1834) na mocy zapisu testamentowego. Niemal cały ofiarowany przez Blocka zbiór szczęśliwie ocalał, dzięki czemu warszawska kolekcja orientalna może poszczycić się wspaniałym zbiorem japońskich emalii cloisonné i fajansów satsuma. W marcu 1939 r. muzeum otrzymało cenną donację Henryka Grohmana (1862-1939), łódzkiego przemysłowca i działacza gospodarczego, wytrawnego zbieracza i znawcy sztuki. Większość zabytków została w latach II wojny światowej zniszczona bądź rozgrabiona. Obecnie w muzeum przechowywanych jest z tego daru 76 tsub i 20 innych drobnych elementów oprawy miecza japońskiego, 10 trzonków nożyków kozuka, ponadto kilka miniaturowych rzeźb – breloków netsuke, brązów i wyrobów ceramicznych. Fragment zbioru XIX-wiecznego japońskiego rzemiosła artystycznego i miniaturowej rzeźby to przedmioty gromadzone przez Ignacego Jana Paderewskiego (1860-1941).  Są to netsuke i okimono wykonane z kości słoniowej, puzderka na leki (inrō), ceramika. Jedyne w kolekcji warszawskiej przykłady japońskiej krótkiej broni białej – sztyletów tantō i kaiken – również pochodzą z zapisu Paderewskiego. Interesujący zespół buddyjskiej rzeźby z XVIII-XIX w. powstał głównie dzięki darom Zofii Okęckiej (1947) i Pauliny Franciszki Czarnowskiej (1964). 

 

Warszawska kolekcja drzeworytu ukiyo-e i shin hanga zawdzięcza swój obecny kształt w dużej mierze darom rodziny Dembińskich i Olgierda Koreywy. W 1972 r. Maciej Dembiński przekazał w imieniu swoim i swego ojca, generała Stefana Dembińskiego, 48 drzeworytów ukiyo-e pochodzących z kolekcji brata generała, Stanisława Dembińskiego, orientalisty i dyplomaty, a w 2002 r. ofiarował Muzeum pozostałą część zbiorów stryja, wzbogaconą o dzieła sztuki z własnej kolekcji, ogółem 134 zabytki, z których 84 to drzeworyty, w tym niemal kompletny (49 rycin na 55) słynny cykl pejzażowy Hiroshigego Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tokaido. W roku 1977 zbiór grafiki powiększył się dzięki donacji Olgierda Koreywy (1909-1977) o kolejnych 311 rycin wybitnych twórców ukiyo-e i shin hanga. W 1995 r. kolekcja wzbogaciła się o wyroby rzemiosła artystycznego zgromadzone przez Bronisława Minca i jego żonę, Ewę Kawenoki-Minc. Państwo Mincowie już w latach 80. XX wieku postanowili swój zbiór ofiarować Muzeum, i zamysł ten zrealizowali dziesięć lat później. Kolekcja składa się głównie z zabytków chińskich, japońskich jest w niej zdecydowanie mniej, bo tylko 16 przedmiotów rzemiosła artystycznego i 10 drzeworytów ukiyo-e. Są wśród nich jednak obiekty wartościowe, do takich należy para niewielkich waz imari z 1 połowy XVIII wieku, emalie cloisonné z końca XIX w. oraz prace graficzne Utagawy Kunisady, Eizana i Kunichiki.

 

Z daru Krystyny Czechowicz z 2001 r. pochodzą cztery interesujące dekoracyjne brązy z okresu Meiji oraz z tego samego okresu flakonik wykonany w technice niello. W 2010 r. do grona darczyńców Muzeum dołączyli Teresa i Wacław Dąbkowie, ofiarowując kilkadziesiąt obiektów XIX-wiecznego rzemiosła artystycznego, wśród których są m.in. wyroby z kości słoniowej i brązy.

 

Muzeum Narodowe w Warszawie jako jedyne w Polsce  posiada duży zespół współczesnego japońskiego malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego, ofiarowany w 1973 r.  przez japońskiego wydawcę Mitsugiego Mochidę. W ślad za nim podążyły inne jeszcze osoby z Japonii. W 2008 r. duży zbiór, bo aż 181 cennych katagami –  artystycznych szablonów do zdobienia tkanin – ofiarował Ishimi Osugi z Suzuka, artysta, którego rodzina od kilku pokoleń trudni się wykonywaniem tych finezyjnie wycinanych form. W 2005 r. Hideki Kubota podarował zespół pięciu tradycyjnych japońskich instrumentów muzycznych. Są to przedmioty wykonane  wprawdzie współcześnie, ale z zachowaniem dawnej techniki i tradycyjnych materiałów. Ponieważ muzeum wcześniej posiadało tylko jeden instrument muzyczny japoński – koto, dar Kuboty właściwie zbudował tę część kolekcji. Darowane instrumenty to:  yakumo-goto – instrument strunowy szarpany, odmiana koto; hichiriki – instrument dęty (rodzaj oboju), ryūteki – flet poprzeczny wykonany z bambusa, shō – instrument dęty (rodzaj organków), oraz koto, tradycyjny 13-strunowy instrument szarpany (chordoton). 

 

W 2007 r. Seiichiro Uehara, prezes stowarzyszenia „Les ales de la terra” z Niigata  przekazał w darze 8 drzeworytów ukiyo-e z lat 1811, 1830 i 1890, pięć ilustrowanych książek japońskich z lat 40. XIX w. i jeden współczesny album pt. Nocturne, z luksusowej limitowanej serii z  serigrafiami Antje Gummelsa do wiersza Takiguchiego Shuzo. 

 

W 2009 r. do grona ofiarodawców dołączyła Yasuko Sawaoka. Znana i ceniona w Japonii artystka darowała muzeum swoje dwie prace graficzne wykonane w oryginalnej, opracowanej w Japonii technice  mokulito, będącej rodzajem litografii, w której do  wykonania odbitek graficznych stosuje się  zamiast kamienia litograficznego płytę drewnianą. Artystka przygotowała specjalnie dla muzeum dwie prace, zatytułowane „Kwiaty pamięci”. 

 

W 2010 r. Teresa i Wacław Dąbkowie, od lat 60. ubiegłego wieku kolekcjonujący obrazy, grafikę, książki, obiekty sztuki użytkowej oraz wschodnioazjatyckie, głównie japońskie, wyroby rzemiosła artystycznego podarowali muzeum ponad 180 obiektów pochodzących  z XIX i 1 połowy XX wieku, wśród których są wyroby z kości słoniowej, ceramika, emalie cloisonné, wyroby ze srebra, drewna, brązy, laka, stare pocztówki i albumy. 

 

Zakupy dokonane przez muzeum w latach 70. XX w.  powiększyły kolekcję japońskiego drzeworytu o kilkaset rycin. Pod koniec ubiegłego stulecia i na początku obecnego zbiór rzemiosła artystycznego poszerzył się o kilkadziesiąt  cennych obiektów, a nabycie w latach 2004 i 2007 ponad 40 netsuke i okimono sprawiło, że warszawska kolekcja  miniaturowej rzeźby japońskiej w kości słoniowej i drewnie  należy dziś do najbogatszych w Polsce. 

 

Z  powodu braku przestrzeni w gmachu muzeum kolekcja japońska nie jest prezentowana na stałej ekspozycji, lecz jedynie okazjonalnie na wystawach czasowych. 

 

Kolekcja Sztuki Japońskiej

 

Justyna Załęska, e-mail: