Galeria Faras

Galeria Faras im. Prof. Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie jest jedyną w Europie i unikalną na świecie ekspozycją średniowiecznej sztuki nubijskiej, która powstawała w Afryce na skrzyżowaniu tradycji starożytnej Nubii, Bizancjum i kultury arabskiej. W Galerii prezentowane są przede wszystkim zabytki pochodzące z katedry w Faras – dziś już nieistniejącej miejscowości w północnym Sudanie, tuż przy granicy z Egiptem. Została ona odkryta i była badana przez polską misję archeologiczną pod kierunkiem prof. Kazimierza Michałowskiego w ramach Kampanii Nubijskiej prowadzonej pod auspicjami UNESCO w latach 1961-1964.Ponieważ z powodu budowy Wysokiej Tamy Asuańskiej katedra miała być zalana wodami Nilu, członkowie misji zdjęli ze ścian malowidła i rozebrali elementy architektury, które tylko w ten sposób mogły być uratowane przed zniszczeniem. Zgodnie z obowiązującym wówczas w Sudanie prawem, do Polski trafiła około połowa znalezisk z Faras, podczas gdy drugą część umieszczono w Sudańskim Muzeum Narodowym w Chartumie.

Najważniejszą częścią kolekcji warszawskiej jest liczący niemal 70 dzieł zespół malowideł ściennych. Są to malowidła o tematyce sakralnej, pochodzące z okresu pomiędzy VII a XIV stuleciem. Wszystkie zostały wykonane techniką temperową na suchym tynku. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują wybitne arcydzieła dawnej sztuki nubijskiej: św. Anna (VIII wiek), Św. Ammoniusz, pustelnik z el-Tuna (VIII wiek), Biskup Petros pod opieką św. Piotra Apostoła (974-997), Biskup Marianos pod opieką Chrystusa i Matki Boskiej z Dzieciątkiem (1005-1036). Powstały one w efekcie przyjęcia w Nubii wzorów i kanonów sztuki bizantyjskiej i koptyjskiej, a następnie przetworzenia ich w duchu lokalnym. W sztuce tej obecne są nawet echa tradycji wczesnochrześcijańskiej, ale równocześnie ma ona wyraźnie afrykański charakter.

 

Galerię Faras, której pomysłodawcą był prof. Kazimierz Michałowski, po raz pierwszy zaprezentowano publiczności w gmachu głównym MNW – po trwającej wiele lat konserwacji przywiezionych do Warszawy zabytków – w czerwcu 1972 roku. Prezentowała ona malowidła w układzie chronologicznym w sposób właściwy ekspozycjom tych czasów. Otwarta w 2014 roku Galeria została pomyślana inaczej: jako przestrzeń, która ma wskazywać na sakralny charakter zgromadzonych w niej dzieł. Starano się nawiązać do oryginalnej topografii obiektów w świątyni. Zaakcentowano liturgiczne znaczenie malowideł, jak również ich funkcję w kulcie indywidualnym. Najważniejszą rolę pełni w Galerii duża sala, której przestrzeń nawiązuje ogólnie do przestrzeni pierwotnej katedry. Możemy zobaczyć tu malowidła pochodzące z narteksu tej świątyni, jej bocznych naw, oraz z absydy.

W Galerii obok licznych elementów wystroju architektonicznego, uporządkowanych w ujęciu chronologicznym, zobaczyć można również inskrypcje z katedry – fundacyjną z roku 707 oraz inskrypcje grobowe, przedmioty z grobów biskupów i wiele innych. Uzupełnieniem dzieł z Faras i innych stanowisk archeologicznych w Sudanie (w tym przede wszystkim ze Starej Dongoli) są zabytki reprezentujące tradycje: faraońską, bizantyjską, koptyjską i arabską, które wspólnie tworzyły kulturę dawnej Nubii. W osobnej przestrzeni, w gablotach prezentowane są kolekcje krzyży kultu Kościołów wschodnich, w szczególności etiopskich (zwłaszcza ze zbiorów Wacława Korabiewicza), huculskich, ale również ruskich enkolpionów (ze zbiorów Józefa Choynowskiego). Galeria zatem będąc wizytówką średniowiecznej sztuki Afryki prezentuje całą panoramę dzieł sztuki wschodniochrześcijańskiej, zwracając uwagę na wspólnotę kręgów kulturowych, z których pochodzą obecne w niej zabytki.

 

Galeria Faras została otwarta w październiku 2014 roku po gruntownej rearanżacji, którą przeprowadzono dzięki hojności mecenasów tego przedsięwzięcia Wojciecha Pawłowskiego wraz z rodziną.